शब्द सुद्धा पेलू शकत नाहीत मनातलं कधीकधी, 

तेव्हा डोळ्यातून मूकपणे वाहून जातं सारं, निःशब्दपणे.. 

कौतुक करायला हक्काचे मायबाप नसले ना 

की सलत राहतं गर्दीत मागे उरलेलं पोरकेपण, बाभळीसारखं ..

कितीही आव आणून उसनं हसू गोळा केलं तरी 

मुखवट्यामागचा चेहरा समोर येतो, आरशातल्या प्रतिबिंबासारखा..  

कितीही उन्हाळे पावसाळे बघितले तरी आजही 

उन्हाचा चटका बसतोच, वैशाखातील वणव्यासारखा...  

नवीन वर्ष, नवीन संकल्प, नवी सुरवात ..  

पण मी मात्र एक Pause घेऊन blank होते, दरवर्षी अशीच..

झगमगत्या दिव्यांमधे काही अंधारे कोपरे नव्याने सलू लागतात..

माझ्या कवितांमधून, माझ्या डायरीमधून डोकावणारी 'ती' अगदी आतून मग आठवत राहते..

याच दिवशी तर माझा हात सोडला होता तिने.. 

तिला वाटलं, जमतंय सगळं मला; 

अडणार नाही काही, तिच्यावाचून आता.. 

पण त्या दिवसापासून अस्वस्थतेशी लढा सुरूच आहे माझा..

आजही वाटतं म्हणावं देवाला,पाठव ना काही वेळा करता तरी तिला..

घरातल्या साडीतलं तिचं देखणं रूप डोळ्यात साठवू दे, 

देव्हाऱ्यातल्या दिव्याच्या उजेडात तिला डोळेभरून पाहू दे, 

आमची दृष्ट काढताना तिला पाहून मन जरा आश्वस्थ होऊ दे,

तिच्या मांडीवर डोकं ठेवून गाढ निजताना मायेचा स्पर्श होऊ दे..

फार काही मागत नाही देवा पण 

तिच्या हातचा मऊ आमटी भात परत एकदा चाखू दे, 

रव्याचा नारळ घालून तिने केलेला खमंग लाडू डोळे मिटून खाऊ दे..

इवले इवले आनंदाचे हे क्षण 

दूरवर कधीच हरवलेत.. 

'जगायास तेव्हा खरा अर्थ होता

मनाला किती शुभ्र वाटायचे'.. 

अगदी सौमित्रच्या कवितेसारखं झालंय..

'निरार्थास ही अर्थ भेटायचे' !

वही बलखाती चाल 

वही हाथों में कंगन 

बालो का जूडा 

यूं लेहेराती हुई साडी 

चेहरे पर गुरुर और आंखों में नमी 

कुछ ऐसे ही सोचा था मैंने 

मेरे सोच कि, मेरे दिल कि तसवीर 

कुछ यूही सवारी थी मैने 

आज फिर उसी याद से 

मुलाकात हो गई 

वही पुरानी बात

आज फिर याद आ गयी 

आज भी संभालकर रखे है मैने

कुछ अधूरे पल 

पल भर कि कुछ यादें 

मोगरे कि खुशबू में लिपटी 

उस नीली खामोश शाम को  

जब बिना बोले आँखों से 

जो कुछ कहा था तुमने 

आज भी याद करता हूँ 

लगता है आज भी उस पल को 

कई बार जीता हूँ 

आज भी उस पल को 

कई बार जीता हूँ 

 रॉकी और रानी आणि पैज 

सध्या अधिक महिन्यामुळे सगळेच सासू सासरे आणि जावई कौतुक करण्यात आणि कौतुक करून घेण्यात busy आहेत. अर्थात जोडीनं नवऱ्याच्या सासरी जाऊन लाड करून घेण्यात भलती मजा येते. रविवारी याच कारणाने जमलं नाही म्हणून आमचं friendship day celebration आम्ही एक दिवस उशिरा ठरवलं. आमचा उत्साह इतका दांडगा की सोमवारी ऑफिस नंतर 'movie आणि dinner' असा बेत केला. कोथरूडच्या जवळपास राहण्याचा एक फायदा आहे की करिष्मा चौकाच्या एका किलोमीटर परिघात हे सगळं सहज शक्य होतं. केजो चा 'रॉकी और रानी कि लव्ह स्टोरी' हा सिनेमा आणि आमचं celebration हे परफेक्ट combination होतं. 'Oppenheimer' आणि 'बाई पण देगा देवा' हे दोन वेगवेगळ्या ध्रुवांवरचे कमाल चित्रपट आधीच  बघून झाले होते. मग काय ऑफिस करून सातच्या शोला पावणेसातच्या ठोक्याला पोहोचले. सध्या सिटी pride चं  रुपडं इतकं बदललंय कि तिथे PVR वगैरेला गेल्याचा फील येतो. सगळ्या जणी वेळेत पोहोचलो. 'ऑफिस मधून डायरेक्ट आल्यावर भूक लागते ग', असं म्हणत सामोसा, पॉपकॉर्न आणि कोल्डड्रिंक अशी जय्यत तयारी करून उभ्या असलेल्या मैत्रिणींना पाहून ' इस दोस्ती पे नाज आ गया' ..  अगदी असं झालं.. 

इतक्यात लक्षांत आलं, एक महत्वाचा फोन करायचा होता तो लावला. "कांतेय अरे मी सिनेमाला आले आहे, घरी गेले की फोन करते"... "आई sss , मग आत्ता कशाला फोन केलास" .. "अरे, तुला सांगायला, म्हणजे रोजच्या वेळेला न बोलता, रात्री बोलू"....... " बरं .. कोणता सिनेमा आहे?"... " रॉकी और रानी की लव्ह स्टोरी".. हे नाव ऐकताच 'आई अगं रॉकी अँड रानी ? बिघडलीस तू.. तुझा दर्जा घसरत चाललाय'..  अशी टिप्पणी पण मिळाली. असो ... आता पुढे सगळं लक्ष सिनेमात असणार होतं. 

थोडा सामोसा पोटात गेल्यावर, तोंडाची जरा वाफ दवडल्यावर काही वेळाने आजूबाजूला लक्ष गेलं तर समोर साक्षांत जब्बार पटेल सर उभे होते, कॉफी घेत शांतपणे. एक क्षण विश्वासच बसला नाही पण ते तेच होते. त्यांना पाहून ग्रुप मध्ये कुजबुज सुरु झाली. माझ्या एका मैत्रिणीला खात्री नव्हती कि ते तेच आहेत. प्रत्यक्ष बघणं आणि फोटो किंवा TV वर बघणं यात फरक असतो हे मान्य पण तिला काही केल्या ते जब्बार पटेल सर आहेत असं वाटत नव्हतं. बरं ते आपल्यासारखं 'रॉकी और रानी कि लव्ह स्टोरी' ला कसे काय येतील हे तिचं म्हणणं पण पटत होतं. तरी ते दिसत तर तसेच होते ना..शेवटी मी म्हटलं तिला,'चल पैज लावू', तर तिने चक्क शंभर रूपयांची पैज लावली. आता ते तेच आहेत हे सिद्ध करायचं होतं. पण असं जाऊन कसं विचारणार.. आता काय करावं असा विचार करेपर्यंत सिनेमाची वेळ झाली.. ते स्क्रीन वन कडे जायला लागले, मागून आम्ही. डोअरकीपरशी काही बोलून ते आत गेले.  

विशीतला, बारीक चण, कपाळावर बुक्क्याचं  बोट, असा तो चुणचुणीत डोअरकीपर पाहून मला सुचलं काय करायचं ते. मी त्यालाच विचारलं,"हे जब्बार पटेल सर आहेत ना?".. "हो, मला पण वाटतंय तसं"..  "वाटतंय ? कसं काय ? तुला तर माहित हवं ?"... "नक्की नाही सांगता येत".. "दादा, मी पैज लावलीये शंभर रुपयांची, हवं तर पन्नास देते तुला, जरा विचार ना कोणाला तरी".. मी असं म्हणताच त्याने एक pause घेत माझ्याकडे पाहिलं. तोवर आम्ही दोघं उभं असलेल्या जागेवरून पुढे, दुसऱ्या ओळीत सर बसत होते याकडे आमचं दोघांचही लक्ष गेलं. त्या क्षणी तो पठ्या समोर गेला आणि त्यांच्याशी काहीतरी बोलून क्षणार्धात परत आला आणि म्हणाला "हो, ते तेच आहेत" ... मी थक्क झाले, डायरेक्ट त्यांनाच जाऊन विचारलं .. आणि आता मी काय बोलणार याची तो खूप कुतूहलाने वाट बघू लागला.. माझी तर बोलती बंद झाली. जागेकडे जातां जाता कसं बसं म्हटलं मी त्याला " देणार, मला शंभर मिळाले कि तुला पन्नास नक्की देणार".. आणि मी गपचूप आपल्या जागेवर जाऊन बसले. आमचे ते संभाषण मैत्रिणींना सांगताच जोरदार हशा पिकला.. आता पुढच्या वेळी सिनेमाला जाताना पन्नास ची नोट नक्की घेऊन जाणार. 

 फिर वही रात है..

किशोरदांचा आवाज, पंचमदांचं संगीत व गुलझारसाहेबांचे शब्द .. या त्रिकुटाने दिलेल्या अनेक चिरतरुण गाण्यांपैकी एक. हे गाणं ज्या situation वर चित्रपटांत येतं तेव्हाचे भाव, अगदी नेमकेपणानं आपल्यापर्यंत पोहोचतात या गाण्यातून. 'घर' या चित्रपटातील हे गीत पडद्यावर साकारलंय विनोद मेहेरा व रेखा यांनी. हे गाणं ऐकतांना पाणवणारे डोळे, पडद्यावर ते बघतांना कधी झरझर वाहू लागतात कळतंच नाही. 

एकमेकांवर जीवापाड प्रेम करणारे, आपल्याच विश्वात हरवलेले, रमलेले विकास आणि आरती. एक दिवस रात्री चित्रपट पाहून परत येत असतांना त्यांच्या आयुष्यात एक दुर्दैवी घटना घडते आणि त्या आघाताने आरती मुळापासून कोसळते. शरीरावर आणि मनावर झालेल्या जखमा तिचं जगणं अवघड करतात. आरतीची भूमिका प्रचंड ताकतीने साकारणारी रेखा आपल्याला ही अस्वस्थ करते. मनोमन उध्वस्त झालेलं, खचलेलं तिचं रूप विकास पाहू शकत नाही आणि मग सुरू होते त्याची केविलवाणी धडपड, तिला परत आपल्या जगात आणण्याची. जिच्यावर प्रेम केलं ती आरती त्याला परत हवी आहे. आपण तिला वाचवू शकलो नाही हि अपराधीपणाची भावना त्यालाही पोखरते आहे पण आरतीला सावरणं जास्त महत्वाचं आहे. विकासची हि भूमिका समर्थपणे साकारली आहे विनोद मेहरा यांनी. पडद्यावर त्यांनी साकारलेल्या सर्व गाण्यांमधलं हे सर्वोत्तम गाणं असावं. 

हजारो छटा घेऊन येतात गाण्यातील हे शब्द. आरतीला समजावत, थोपटून झोपवणारा, तिला पांघरूण घालणारा 'तो' अजूनच देखणा वाटतो. त्याच्या डोळ्यांत, त्याच्या स्पर्शात ती काळजी दिसते. अजूनही मी तुझ्या सोबतच आहे असं आश्वस्त करणारा भाव आणि शब्द .. गुलजार आणि ख्वाब हि कमाल chemistry दिसते या गाण्यात. इथे प्रसंगानुरूप स्वप्नांना त्यांनी 'काच के ख्वाब' म्हटलं आहे. गुलजार साहेबांचं हेच वैशिष्ठ्य आहे, कमी शब्दांत प्रचंड काही तरी सांगून जातात. किशोरदांचा आवाज कमालीचा उत्कट होतो.. एका विलक्षण प्रेमाची हळुवार गोष्ट आहे या गाण्यात... "फिर वही रात है, फिर वही रात है ख्वाब कि .. रात भर ख्वाब में देखा करेंगे तुम्हे , फिर वही, रात है "... 

 The Land of high passes – लडाख

कारगिल युद्धाच्या वेळी पहिल्यांदा कारगिल, द्रास या भागाविषयी ऐकलं होतं. तेव्हा भौगोलिक दृष्ट्या हा भाग कसा महत्वाचा आहे ते समजलं. मग कितीतरी वेळा अनेकांच्या शब्दांतून, गोष्टींमधून, डोळ्यातून कारगिल चं रूप नजरेसमोर उभं राहात गेलं. प्रत्येक वर्षी जुलै महिन्यात 'कारगिल विजय दिवस' साजरा करतांना तिथे प्रत्यक्ष जाण्याची इच्छा दृढ होत गेली. अत्युच्य बलिदानाचा, उच्च मनोबलाचा आणि दैदिप्यमान त्यागाचा इतिहास ज्या भूमीवर लिहिला गेला त्या वीर भूमीवर, नतमस्तक होताना जाणवलं, "जिंदगी ना मिलेगी दोबारा" चा खरा अर्थ फक्त या वीरांनाच समजला होता म्हणून तर "I only regret that I have but one life to lay down for my country" असं ते म्हणू शकले. 

'Travel changes you. As you move through this life and this world, you change things slightly, you leave marks behind, however small. And in return life and travel leaves marks on you'.. its so true .. 

इथे फिरताना आम्हाला भेटलेले ड्रायव्हर, हॉटेल मध्ये काम करणारी मंडळी, लोकल मार्केट मधले दुकानदार यांच्याशी बोलतांना समजलं या सामान्य लोकांच्या रोजच्या आयुष्यातील अडचणी खूप वेगळ्या आहेत तरी सुद्धा त्यांचं जगण्यातलं समाधान, आनंद, कष्टाची तयारी, माणुसकी आणि कामाबद्दल असणारा प्रचंड आदर खरंच कौतुकास्पद आहे. Border Road Organisation ची इतक्या प्रतिकूल हवामानात अविरत काम करणारी माणसं व स्त्रिया पाहून थक्क व्हायला होतं. जोजिला टनेल या ११५७५ ft उंचीवरील, साधारण १४ किलोमीटर लांबीच्या, U  आकारातील, काश्मीर मधील गंदरबाल ते कारगिल जवळील द्रास ला जोडणाऱ्या दुहेरी रस्त्याचे सुरू असलेले काम पाहून खरंच अभिमान वाटतो (थंडीत बर्फ वृष्टीमुळे सध्याचे रस्ते पाच/ सहा महिने बंद असतात) 

Three idiots चित्रपटात आपण लेह लडाखचं नितळ, पारदर्शी, देखणं, लोभस रूप पाहिलं ज्याने कितीतरी जणांना इथं येण्यासाठी प्रवृत्त केलं, हळूहळू पर्यटनाला चालना मिळाली. येथील निसर्गाची किमया पाहून अक्षरशः वेड लागतं, किती आणि काय काय नजरेत साठवावं असं होतं.. सोबत, इथली माणसं कळत नकळत आपल्याला प्रतिकूल परिस्थितीत कसं जगायचं याचा धडा देतात. 

लेह शहराच्या पश्चिमेला सूर्यास्ताच्या वेळी खुणावणारा; उंच डोंगरावरील शांती स्तूप, पूर्वेकडील माती आणि दगडापासून उभा असलेला ५०० वर्षांपूर्वीचा भव्य नऊ मजली राजवाडा, चहू बाजूला चमकणाऱ्या बर्फाच्छादित पर्वत रांगा, रंगबिरंगी वस्तुंनी, आकर्षक रंगामध्ये सजलेलं शहरातील मार्केट, hot spring, रँचो school ही येथील खास आकर्षणं. हिमालयाची बर्फाच्छादित पर्वतशिखरे, सर्वकडे सोबत करणारे नद्यांचे खळाळणारे प्रवाह, त्या भोवतालची हिरवाई, तलावांचे पारदर्शी निळे पाणी, खोल दर्‍या, रोमांचकारी अनुभव देणारे वळणावळणांचे रस्ते, वेगवेगळ्या रंगांमधले उंचच उंच पहाड, आणि सभोवतालचा बर्फ बघतांना आपण एका वेगळ्याच विश्वात हरवून जातो. एक विलक्षण शांतीचा अनुभव मिळतो इथे. बौध्द धर्माच्या पगड्यामुळे या प्रदेशाला अध्यात्मिक पार्श्वभूमी आहे. इथल्या monestry पाहणं हा अजून एक खास अनुभव. सिंधू आणि झंस्कार नदीचा संगम, पँगोंग लेक, नुब्रा vally, Changla pass, Khardungla pass, Zoji la pass या ठिकाणी कमालीच्या बोचऱ्या थंडीची झलक मिळते. 'पुणेकर थंडीने गारठले'अशी आठ /दहा डिग्रीत बातमी वाचणारे आपण इथल्या थंडीचे आकडे वाचून थक्क होतो. इथलं आजवरचं सर्वात कमी temp -६० होतं, १९९५ मध्ये !

आपल्या सीमेवरील तुरतुक तसेच हुंदरमान गावातील भेटीचा अनुभव एकदम वेगळा होता. १९७१ च्या युद्धानंतर पलीकडे गेलेल्या लोकांचं रिकामं गाव.. आजही त्यांची ओस घरं, तेथील सामान तसंच आहे. पन्नास वर्षे होऊन गेली तरी तिथल्या खुणा, आजही गोष्ट सांगतात एका रात्रीत बदललेल्या कित्येक आयुष्यांची !

 

निसर्गाची अनमोल देणगी असलेला हा प्रदेश भौगोलिक, राजकीय, ऐतिहासिक दृष्ट्या कितीतरी महत्वाचा आहे. इथली श्रीमंती अनुभवणं आणि डोळ्यांत साठवणं याकरता इथे एकदा तरी नक्की यायलाच पाहिजे. पण आल्यावर वाटतं, एका भेटीत मन भरलंच नाही !

©कविता सहस्रबुद्धे

 शुक्रवारी किंवा शनिवारी डिनर डेट वर गेलं कीच रोमँटिक couple's दिसतात असं नाही तर रविवारी भाजी मंडईत सुद्धा गोड जोड्यांची व्हरायटी बघायला मिळते. अर्थात इथला गोडवा वेगळा असतो. रविवारी आम्ही दोघं भाजी आणायला गेलो होतो, नेहमीपेक्षा थोडं लवकर. फारशी गर्दी नव्हती. बरं जोडीनं गेलो म्हणजे भाजीच्या पिशव्या पकडायला किंवा 'बरेच दिवसांत ही भाजी नाही बनवलीस ही घे' असं म्हणायला किंवा 'तू भाजी घेई पर्यंत मी फळं घेतो' असं म्हणायला हा सोबत नसतोच. माझी आठवडाभर लागणारी भाजी, फळं, अंडी, तर कधीतरी पॅटिस घेऊन होईपर्यंत तो आपला 'फोटोग्राफी' मध्ये रमलेला असतो. बरं, इथे subject ची तशीही काही कमी नसते, मस्त variety असते .. टोपलीभर छान रचून ठेवलेले लाल बुंद टोमॅटो, काकडी, फ्लॉवर, कोबी, पावटा, गवार, श्रावण घेवडा, पालक, मेथी, पुदिना, माठ, नवलकोल, चवळई अशा वेगवेगळ्या भाज्यांनी ओसंडून वाहणारे भाजीचे ठेले चहुबाजूनी खुणावत असतात. हिरवी लाल पिवळी ढोबळी मिरची, लेट्युस, ब्रोकोली, कॉर्न च्या सोबतीला सध्यातर कर्टुली सारख्या रानभाज्या पण आहेत. मग काय, कॅमेऱ्यातील मोड बदलून, लॉन्ग शॉर्ट, close up असे बहुढंगी बहुरंगी फोटो काढण्यात आमचे 'अहो' हरवून जातात. बरं एकाच ठेल्या वरच्या वेगवेगळ्या भाज्यांचा फोटो काढला तर बाकीच्यांवर अन्याय नाही का होणार मग काय इकडचे टोमॅटो, बाजूची वेगवेगळ्या कडधान्यांची मोडावलेली रूपं, तिकडच्या भुईमुगाच्या शेंगा, समोरच्या जर्द जांभळाच्या टोपल्या, काश्मीर वरून आलेली लाल चुटुक सफरचंद पटापट कॅमेऱ्यात कैद होत असतात. जिथे फोटो घेताना थोडं जास्त घुटमळायला होतं तिथे ते दुकान सांभाळणाऱ्या चार टाळक्यातला एक जण काम सोडून फोटो बघायला येतो आणि 'माझी भाजी किती छान दिसते आहे ना फोटोत', या आविर्भावात कमालीचा सुखावतो. बरं इतकंच नाही तर 'सर, मी काढतो ना फोटो तो असा नाही येत', असं कोणी म्हटलं कि त्याला solution पण मिळतं. त्यामुळे मी तिथे 'एक सामान्य ग्राहक' असते आणि त्याचा तर भावच वेगळा असतो. आज काल तर सोमवार ते शुक्रवार भाजीचे फोटो WA वर येतात .. आमचा भाजीवाला पाठवतो, का तर म्हणे रोज काय काय available आहे ते समजायला आणि यातलं काही हवं आहे का ते विचारायला. बरं रविवारी इतकी भाजी घेतलीये मग कशाला लागतंय काही अधे मध्ये पण नाही. असं वाटतं त्याला WA वर सांगावं, 'अरे साहेबांचा नंबर देते, त्यांना पाठव फोटो, ते सांगतील काय हवं ते'..

तर मी काय सांगत होते हां, मंडईत रविवारी सकाळी दिसणाऱ्या गोड जोड्यांबद्दल.. तर झालं काय, रविवारी मी ठरलेल्या दुकानांत गेले भाजी घ्यायला तर तिथे एक आजी आजोबा भाजी घेत होते.आजी एकदम टिपिकल, कॉटनची छान काठा पदराची साडी, मानेवर छोटासा आंबाडा, त्यावर चाफ्याची दोन फुलं, एका हातात काठी .. तर आजोबा पांढरा स्वच्छ कुर्ता पायजमा, सोनेरी काड्यांचा चष्मा अशा पेहेरावात होते. त्यांच्या एका हातात भाजी घ्यायला पसरट बास्केट होती आणि त्यात ते निवडून निवडून काकडी टाकत होते. मी एक क्षण बघितलं, मनांत म्हटलं 'वाह यार, किती गोड, या वयात सुद्धा किती उत्साहाने भाजी घेतायेत दोघं'….. मग दुसऱ्या क्षणी दिसलं आजोबा एक एक काकडी निवडून ती बास्केट मध्ये ठेवत होते आणि आजी, आजोबांनी निवडलेली ती काकडी कशी बरोबर नाही हे सांगत ती काकडी परत टोपलीत टाकत होत्या. तीच गत पुढे टोमॅटोची .. 'अहो, हा पहा, हा कसा आहे टोमॅटो तसे घ्यायचे. हा नको'... ओह गॉड, म्हणजे पंचवीस वर्षात जे आमच्याकडे जमलं नाहीये ते इथे पन्नास वर्षांनंतर सुद्धा जमलं नव्हतं तर.. एकूण काय हे नातं कितीही गोड असलं, मुरलेलं असलं तरी काही front वरती मात्र हा गोडवा सारखाच असतो हे मात्र खरं !

© कविता सहस्रबुद्धे